[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Przewodnik po
historii i zabytkach
Gminy Kąty Wrocławskie
Dorota Grygiel
Gminy Kąty Wrocławskie
1.0. WSTĘP
Niniejsze opracowanie adresowane jest do wszystkich,
którzy mieszkając w pobliżu lub podróżując samochodem,
rowerem i pieszo, chcieliby poznać bliżej walory turystyczne
i przyrodnicze okolicy. Jednocześnie przewodnik ma na celu
przybliżyć historię miasta Kąty Wrocławskie i poszczególnych
wiosek oraz poszerzyć wiedzę na temat zabytków i atrakcji
turystycznych gminy Kąty Wrocławskie.
PODZIĘKOWANIA
Chciałabym podziękować wszystkim tym osobom, bez któ-
rych wsparcia publikacja ta nigdy by nie powstała.
Dziękuję panu Antoniemu Kopciowi, burmistrzowi gminy,
za możliwość wydania drukiem niniejszej pracy.
Wyrazy wdzięczności należą się panu Stanisławowi Całemu
i panu Mironowi Urbaniakowi za wsparcie i nieustającą chęć
pomocy.
Dziękuję za pomoc w gromadzeniu materiałów oraz udo-
stępnieniu swoich kolekcji panu Kamilowi Marzec oraz Sto-
warzyszeniu Miłośników Ziemi Kąckiej- zwłaszcza panu Jerze-
mu Grendzie i panu Erykowi Kleinertowi.
Specjalne podziękowania dla pana Bartłomieja Rzepki oraz
moich najbliższych za okazaną pomoc i cierpliwość, bez której
praca nad przewodnikiem trwałaby znacznie dłużej.
Dorota Grygiel
3
 Przewodnik po historii i zabytkach
2.0. HISTORIA MIASTA I GMINY KĄTY WROCŁAWSKIE
Ze względu na żyzne ziemie doliny Bystrzycy okoliczne tere-
ny były obszarem gęsto zaludnianym od czasów najdawniej-
szych. Pierwsze osiedla ludzkie pojawiły się wraz ze zmianą
typu gospodarki, z myśliwskiej na wytwórczą, w okresie neo-
litu ok. 10 000 lat temu. Najstarsze osady to wioski należące
do tzw. kultury wstęgowej rytej, położone w okolicy Gniecho-
wic. Podobne zostały odkryte w Krobielowicach, Sadowicach,
Nowej Wsi Wrocławskiej i Małkowicach.
Słowianie, jako grupa etniczna, pojawili się na tych terenach
dopiero w VII wieku n.e. Według badań archeologicznych
ziemie Kątów Wr. były zamieszkiwane przez ludy prasłowiań-
skie, a najstarszy gród, pochodzący z VIII-IX w., znaleziono na
terenie Gniechowic. We wczesnym średniowieczu okoliczne
ziemie należały do Ślężan, potem historia okolic Kątów była
ściśle związana z historią całego Śląska.
fot. Kąty Wr. - zdjęcie lotnicze z 1938 r.
Od czasów państwa pierwszych Piastów do początku XIV
wieku (za wyjątkiem lat 1039-1050, po najeździe czeskiego
księcia Brzetysława), Śląsk należał do państwa polskiego. W
okresie rozbicia dzielnicowego po 1139 roku całym Śląskiem
krótko zarządzał Władysław II Wygnaniec (1139-1146). W
wyniku interwencji cesarza niemieckiego w 1163 r. dzielnica
śląska została przywrócona jego synom, a władzę zwierzchnią
objął Bolesław I Wysoki. Spory między braćmi doprowadzi-
ły do wydzielenia kasztelanii młodszym synom Władysława
II. Od 1201 roku Henryk I Brodaty (1201-1241), jako jedyny
żyjący jeszcze syn Bolesława Wysokiego, skupił całą władzę
w swoich rękach. Dzięki szeroko zakrojonej akcji kolonizacyj-
nej na prawie średzkim (śląska wersja prawa niemieckiego-
książę posiadał większe prerogatywy i wpływ na lokowane
osady), jak również na prawie magdeburskim (najczęstszy typ
4
Gminy Kąty Wrocławskie
prawa niemieckiego stosowany na Śląsku), doprowadzono do
wzrostu zaludnienia i rozwoju gospodarczego w kraju.
Po śmierci Henryka w 1238 r. władzę książęcą odziedziczył
jego syn- Henryk II Pobożny. Jednak najazd tatarski i śmierć
księcia pod Legnicą w 1241 r., ujawniły głęboki kryzys państwa
Henryków i zapoczątkowały rozbicie Śląska. Ziemię wrocław-
ską objął młodszy syn Henryka Pobożnego- Henryk III Biały.
W okresie osłabienia władzy książęcej wzrosły wpływy moż-
nych i duchowieństwa. Dzięki fundacjom i nadaniom uzyskali
oni większą władzę na ziemiach do nich należących, a dzięki
immunitetom nie obowiązywało tam prawo książęce lub było
ono ograniczone. Największymi posiadaczami ziemskimi, za-
raz po księciu, byli biskupi wrocławscy i kapituła katedralna.
Wykaz dóbr biskupich zawiera bulla papieska z 1155 r., a uzu-
pełnia ją kolejna bulla z 1245 r. Z przełomu XIII i XIV wieku
zachowała się księga „Liber fundacionis episcopatus vrai-
slaviensis”. Częścią wsi i folwarków zarządzał bezpośrednio
biskup, oddając je w dzierżawę za czynsz, pozostałe były po-
dzielone między kapitułę katedralną i prałatów wrocławskich:
Kębłowice podlegały prepozytowi, Jaszkotle archidiakonowi,
Bliż kustoszowi. Fundacje na rzecz zakonu benedyktynów, a
następnie premonstratensów z klasztoru Św. Wincentego na
Ołbinie, pozwoliły zakonnikom na stworzenie kluczy dóbr,
które powiększali kupując kolejne tereny. Na zachód od Wro-
cławia znajdował się klucz pięciu wsi, należących do klaszto-
ru- wśród nich były Kilianów (folwark klasztorny) i Pełcznica.
Ze względu na urodzajność gleby i wysokie plony w okolicy
Kątów powstawały młyny, które do początków XX wieku sta-
nowiły charakterystyczny element krajobrazu kulturowego
wielu wsi. Informacje z XIV i XV wieku potwierdzają istnienie
dwóch młynów w Skałce, młyna w Gniechowicach, Krobielo-
wicach (należał do klasztoru św. Wincentego), w Sadowicach,
Samotworze i w Sośnicy (dominikanki we Wrocławiu).
Pojedyncze wsie podlegały klasztorowi klarysek, sprowa-
dzonych na Śląsk w roku 1257. Do nich należały dobra w
Krzeptowie i połowa wioski Pietrzykowice- druga część przy-
padła katarzynkom z Wrocławia.
Rządy Henryka Brodatego i jego następców oznaczały rów-
nież początek lokacji miast. Dokument lokacyjny Kątów Wro-
cławskich nie zachował się. Najstarszym przekazem, z 1101
roku, o istnieniu osady polskiej z drewnianym kościółkiem
pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, na miejscu dzisiejszych
Kątów, jest ustna wzmianka, odnotowana w księdze paraial-
nej z 1722 r., jednak poza kamieniem z tą datą, wmurowanym
w późnogotycki portal kąckiego kościoła (1520 r.), brak pew-
nych dowodów źródłowych.
Niemiecki badacz A. Kabirschky jako jedyny twierdził, że
osada i gród zostały spalone w czasie najazdu tatarskiego
w 1241 r., żadne inne źródła, tego nie potwierdzają. Miasto
powstało pod koniec XIII wieku - Canth zostało założone na
5
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]